ﺁﺑﺎﺩﺍﻥ = ﻋﺒﺎﺩﺍﻥ

ﺁﺑﺎﺩﻩ = ﺁﻭﺍﺩﯾﺠﻪ _ ﺁﭘﺎﺗﯿﻪ

ﺁﺫﺭﺷﻬﺮ = توفارقان

ﺁﻣﻞ = ﻣﺤﻤﻮﺩﺁﺑﺎﺩ

ﺍﺭﺍﮎ = ﻋﺮﺍﻕ ﻋﺠﻢ – ﺳﻠﻄﺎﻥ ﺁﺑﺎﺩ

ﺍﺭﺩﺑﯿﻞ = ﺑﺎﺭﺍﻥ ﭘﯿﺮﻭﺯ

ﺍﺭﻭﻣﯿﻪ = ﺭﺿﺎﺋﯿﻪ

ﺍﺳﻔﺮﺍﯾﻦ = ﻣﯿﺎﻥ ﺁﺑﺎﺩ

ﺍﺷﮑﻨﺎﻥ = ﺳﻮﺩﺍﺑﮕﺮﺩ

ﺍﺻﻔﻬﺎﻥ = ﺍﺳﭙﺎﻧﻪ – ﺳﭙﺎﻫﺎﻥ – ﺟﯽ

ﺍﻧﺪﯾﻤﺸﮏ = ﺻﺎﻟﺢ ﺁﺑﺎﺩ

ﺍﻧﺰﻟﯽ = ﺑﻨﺪﺭ ﭘﻬﻠﻮﯼ

ﺍﻫﺮ = ﺍﺭﺳﺒﺎﺭﺍﻥ

ﺍﻫﻮﺍﺯ = ﻧﺎﺻﺮﯼ

ﺍﯾﺬﻩ = ﻣﺎﻝ ﺍﻣﯿﺮ

ﺍﯾﺮﺍﻧﺸﻬﺮ = ﭘﻬﺮﻩ

ﺍﯾﻼﻡ = ﺣﺴﯿﻦ ﺁﺑﺎﺩ ﭘﺸﺖ ﮐﻮﻩ

ﺑﺎﺑﻞ = ﺑﺎﺭ ﻓﺮﻭﺷﺎﻥ

ﺑﺎﺑﻠﺴﺮ = ﻣﺸﻬﺪ ﺳﺮ

ﺑﺠﻨﻮﺭﺩ = ﺑﯿﮋﻧﮕﺮﺩ – ﭼﺮﻣﻐﺎﻥ

ﺑﺮﺩﺳﯿﺮ = ﻣﺸﯿﺰ

ﺑﻨﺪﺭ ﺍﻣﺎﻡ = ﺑﻨﺪﺭ ﺷﺎﻫﭙﻮﺭ

ﺑﻨﺪﺭ ﺗﺮﮐﻤﻦ = ﺑﻨﺪﺭ ﺷﺎﻩ

ﺑﻨﺪﺭ ﻋﺒﺎﺱ = ﮔﻤﺒﺮﻭﻥ

ﺑﻮﺷﻬﺮ = ﺭﯼ ﺷﻬﺮ

ﺑﻬﺒﻬﺎﻥ = ﮐﻮﺭﻩ ﻗﺒﺎﺩ

ﺑﻬﺸﻬﺮ = ﺍﺷﺮﻑ

ﺑﯿﺠﺎﺭ = ﮔﺮﻭﺱ

ﺑﯿﺮﺟﻨﺪ = ﻣﻬﺴﺘﺎﻥ

ﭘﺎﻭﻩ = ﺍﻭﺭﺍﻣﺎﻧﺎﺕ

ﭘﻠﺪﺧﺘﺮ = ﭘﺎﭘﯿﻞ

ﭘﻠﺪﺷﺖ = ﻋﺮﺏ ﻣﺎﮐﻮ

ﭘﯿﺮﺍﻧﺸﻬﺮ = ﺧﺎﻧﻪ

ﺗﺎﮐﺴﺘﺎﻥ = سیادن

ﺗﺎﯾﺒﺎﺩ = ﺑﺎﺧﺰﺭ

ﺗﺒﺮﯾﺰ = ﺩﺍﻭﺭﯾﮋ

ﺗﻨﮑﺎﺑﻦ = ﺷﻬﺴﻮﺍﺭ

ﺟﻬﺮﻡ = ﮔﻬﺮﻡ

ﺟﯿﺮﻓﺖ = ﺳﺒﺰﻭﺍﺭﺍﻥ

ﭼﻨﺎﺭﺍﻥ = ﺭﺍﺩﮐﺎﻥ

ﺧﺪﺍﺑﻨﺪﻩ = ﻗﯿﺪﺍﺭ

ﺧﺮﻡ ﺍﺑﺎﺩ = ﺷﺎﭘﻮﺭﺧﻮﺍﺳﺖ

ﺧﺮﻣﺸﻬﺮ = ﻣﺤﻤﺮﻩ

ﺧﻠﺨﺎﻝ = ﻫﺮﻭﺁﺑﺎﺩ

ﺧﻮﯼ = ﺩﺍﺭﺍﺑﮕﺮﺩ _ ﻗﺪﯾﻤﯿﺘﺮﯾﻦ ﺷﻬﺮ ﻫﺨﺎﻣﻨﺶ

ﺩﺍﻣﻐﺎﻥ = ﺻﺪ ﺩﺭﻭﺍﺯﻩ

ﺩﺭﻩ ﺷﻬﺮ = ماداکتو، سیمرخ

ﺩﺭﻩ ﮔﺰ = محمدآباد

ﺩﺯﻓﻮﻝ = ﺩﮊﭘﻞ

ﺩﺳﺘﮕﺮﺩ = ﺧﻠﺠﺴﺘﺎﻥ

ﺩﺷﺖ ﺁﺯﺍﺩﮔﺎﻥ = ﺳﻮﺳﻨﮕﺮﺩ – ﺩﺷﺖ

ﺩﻭﺩﺍﻧﮕﻪ = ﮐﻬﻨﻪ ﺩﻩ

ﺩﻫﺪﺷﺖ = ﺑﻼﺩﺷﺎﻫﭙﻮﺭ

ﺩﯾﻮﺍﻧﺪﺭﻩ = ﻣﯿﺮﺍﻧﺸﺎﻩ

ﺭﺍﻣﺴﺮ = ﺳﺨﺖ ﺳﺮ

ﺭﺷﺖ = ﺑﯿﻪ ﭘﺲ

ﺭﯼ = ﺭﺍﻗﺲ – ﺭﮐﺲ

ﺯﺍﺑﻞ = سجستان

ﺯﺍﻫﺪﺍﻥ = ﺩﺯﺩﺍﺏ

ﺯﻧﺠﺎﻥ = ﺧﻤﺴﻪ

ﺳﺎﺭﯼ = ﻃﻮﺳﺎﻥ

ﺳﺎﺭﺩﻭﺋﯿﻪ = ﺍﺳﻔﻨﺪﻗﻪ ﺟﯿﺮﻓﺖ

ﺳﺒﺰﻭﺍﺭ = ﺑﯿﻬﻖ

ﺳﻌﺎﺩﺕ ﺁﺑﺎﺩ = ﺣﺎﺟﯽ ﺁﺑﺎﺩ

ﺳﻠﻤﺎﺱ = ﺷﺎﭘﻮﺭ

ﺳﻤﻨﺎﻥ = ﻗﻮﻣﺲ

سیرجان=سمنگان ﺳﻨﻨﺪﺝ = ﺳﻨﻪ ﺩﮊ

ﺷﺎﺩﮔﺎﻥ = ﻓﻼﺣﯿﻪ

ﺷﺎﻩ ﺁﺑﺎﺩ = ﻏﺮﺏ ﻫﺎﺭﻭﻥ ﺁﺑﺎﺩ

ﺷﻬﺪﺍﺩ = ﺧﺒﯿﺾ

ﺷهرضا = قمشه

ﺷﻬﺮﮐﺮﺩ = ﺩﻩ ﮐﺮﺩ

ﺷﻮﺵ= ﺳﻮﺳﺎﻧﺎ

ﺷﻬﺮﯾﺎﺭ = ﻋﻠﯿﺸﺎﻩ ﻋﻮﺽ

ﺷﯿﺮﺍﺯ = ﺷﯿﺮﺍﻥ ﺁﺯ

ﻃﺎﺭﻡ ﺳﻔﻠﯽ = ﺳﯿﺮﺩﺍﻥ

ﻃﺎﺭﻡ ﻋﻠﯿﺎ = ﺟﻮﺭﺯﻕ

 ﻃﺒﺲ = ﮔﻠﺸﻦ 

ﻃﺎﻟﻘﺎﻥ = ﺷﻬﺮﮎ

ﻋﻠﯽ ﺁﺑﺎﺩ = ﺷﺎﻫﯽ

ﻓﺮﺩﻭﺱ = ﺗﻮﻥ

ﻓﺮﯾﺪﻥ = ﺩﺍﺭﺍﻥ

ﻓﺴﺎ = ﭘﺴﺎ

ﻗﺎﺋﻢ ﺷﻬﺮ = ﺷﺎﻫﯽ – ﻋﻠﯽ ﺁﺑﺎﺩ

ﻗﺮﻭﻩ = ﯾﯿﻼﻕ

ﻗﺰﻭﯾﻦ = کشوین، کاسپین

ﻗﻢ = ﮐﻤﻨﺪﺍﻥ

ﻗﻮﭼﺎﻥ = ﺧﯿﺒﻮ ﺷﺎﻩ

ﮐﺎﺯﺭﻭﻥ ﺷﻬﺮ = ﺷﺎﻫﭙﻮﺭ

ﮐﺎﺷﻤﺮ = ﺗﺮﺷﯿﺰ

ﮐﺮﻣﺎﻥ = گﻮﺍﺷﯿﺭ

ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻩ = ﮐﺎﻣﺒﺎﺩﻥ

ﮐﻼﺭﺩﺷﺖ = ﺣﺴﻦ ﮐﯿﻒ

ﮐﻼﻟﻪ = ﮐﻮﮐﻼﻥ

ﮐﻠﯿﺒﺮ = ﺑﺮﺑﺮ

ﮔﭽﺴﺎﺭﺍﻥ = ﮐﺎﺭﻭﺍﻧﺴﺮﺍ

ﮔﺮﮔﺎﻥ = ﺍﺳﺘﺮ ﺁﺑﺎﺩ

ﮔﺮﻣﺴﺎﺭ = ﻗﺸﻼﻕ

ﮔﻨﺒﺪ ﮐﺎﻭﻭﺱ = ﺩﺷﺖ ﮔﺮﮔﺎﻥ

لارستان= لاد

ﻻﺭﯾﺠﺎﻥ = ﺭﯾﻨﻪ ﺁﻣﻞ

ﻻﻫﯿﺠﺎﻥ = ﺭﯾﻪ

ﻟﻨﺠﺎﻥ = ﻓﻼﻭﺭﺟﺎﻥ

ﻟﻮﺍﺳﺎﻧﺎﺕ = ﮐﻠﻨﺪﻭﮎ

ﻣﺮﯾﻮﺍﻥ = ﺩﮊﺷﺎﻫﭙﻮﺭ

ﻣﺸﮑﯿﻦ ﺷﻬﺮ = ﺧﯿﺎﻭ

ﻣﻼﯾﺮ = ﺩﻭﻟﺖ ﺁﺑﺎﺩ

ﻣﻠﮑﺎﻥ = ﻣﻠﮏ ﮐﻨﺪﯼ

ﻣﻤﺴﻨﯽ = ﻧﻮﺭﺁﺑﺎﺩ،مالکی

ﻣﯿﺎﻧﺸﻬﺮ = ﻣﯿﺎﻧﺪﻩ – ﺷﻬﺮ ﺻﻮﺭ

ﻣﯿﺎﻧﻪ = ﻣﯿﺎﻧﺞ

ﻣﯿﺸﺎﻥ = ﻫﻔﺎﭼﯿﻪ

ﻧﻮﺭ = ﺳﻮﻟﺪﻩ

ﻧﻮﺷﻬﺮ = ﺧﻮﺍﺟﮏ

ﻧﻬﺒﻨﺪﺍﻥ = ﺷﻮﺳﻒ

ﻧﻰ ﺭﻳﺰ = ﻧﻴﺰﻩ ﺭﻳﺰ ‏(ﺳﻼﺡ ﺧﺎﻧﻪ ﮐﻮﺭﻭﺵ ﮐﺒﻴﺮ‏) ﻣﺤﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰﻩ

ﻧﯿﮑﺸﻬﺮ = ﻗﺼﺮ ﻗﻨﺪ

ﻫﺎﺩﯼ ﺷﻬﺮ = ﻋﻠﻤﺪﺍﺭ ﮔﺭﮔﺮ

ﻫﺸﺘﺮﻭﺩ = ﺁﺫﺭﺍﻥ

ﻫﺸﺘﭙﺮ = ﺍﻣﯿﺮﺁﺑﺎﺩ ﺩﺍﻣﻐﺎﻥ

ﻫﻤﺪﺍﻥ = ﻫﮑﻤﺘﺎﻧﻪ – ﺍﮐﺒﺎﺗﺎﻥ

ﻫﻮﯾﺰﻩ = ﺣﺬﯾﺮﻩ

ﯾﺎﺳﻮﺝ = ﺗﻞ ﺧﺴﺮﻭ

ﯾﺰﺩ = ﺍﯾﺴﺎﺗﯿﺲ،ﮔﺖ

============================

اسامی استان های قدیم ایران:

اسامی ولایات قدیم ایران طبق کتیبه‌های داریوش بزرگ (پارسی قدیم)، اوستا، نوشته مورخین، جغرافیون عهد قدیم و اسامی کنونی (پارسی جدید) آنها

============================

• اسامی شهرهای پارسی قدیم از کتیبه‌های نقش رستم از داریوش بزرگ برداشته شده.
• ایزیدور خاراکسی: عالم یونانی از اهل شوش بوده و کتبی راجع به جغرافیای عالم قدیم نوشته پلین اسم او را زیاد در تصنیفات خود برده کتابی که از او مانده راجع به جغرافیای پارت است. ظن قوی بر این است که عالم مذکور در قرن اول میلادی می زیسته.
• موسی خورن: مورخ ارمنی است که تاریخ ارمنستان را نوشته و کتب او اطلاعات مفیدی راجع به جغرافیای عالم قدیم و مخصوصاً ارمنستان و ایران می‌دهد. زمان حیات او مورد اختلاف است. بعضی در قرون چهاردهم میلادی و برخی در قرن پنجم می دانند.
• کرمان جزو فارس بوده از کتیبه داریوش نیز که اسم آن جداگانه ذکر نکرده این مطلب استنباط می‌شود ولی کرمان قدیم کوچکتر از کرمان امروزی بوده و آن را (کُرمانا) کی گفتند.
• ماتیانا: از اسم مردمی است که استرابون
•  استرابون ماتیانا می‌نامد و در حدود همدان و آذربایجان می زیسته‌اند.
• کاسپین (قزوین). در زمان حکومت مادها یکی از نقاط مهم کشور بوده و دژ «ماگ بیتو» در جنوب غربی قزوین و تحت فرمان «هانا سیروکا» از امیران ماد بوده است.
• کامبادِن: این استان از ری تا کرمانشاه امروز تطبیق می‌کند.
• گِلان: از اسم مردمی است که به گِل‌ها موسوم بوده و سواحل جنوبی دریای خزر را اشغال کرده‌اند. ساسانیان با این‌ها و با کادوسیها که نیز در گیلان و طوالش سکنی داشتند جنگ‌های سخت نموده‌اند.

سوزیانا در زمان هخامنشیان لرستان و خوزستان را در بر می‌گرفت

============================

معنی لغوی نام شهرهای ایران

آذربایجان شرقی

اردبیل

نام این شهر از واژه اوستایی آرته یا آرتا که در پارسی امروز ارت یا ارد که به معنای مقدس می‌باشدآمده و با پسوند ویل به معنای جا و مکان آمیخته و رویهم آرتاویل به معنای جای مقدس می‌باشد.

اراک

از سده دوم اسلامی ناحیه میان همدان، ری و اصفهان، عراق نامیده می‌شد که بعدها برای تمایز با عراق عرب آن را عراق عجم نامیدند. عَراق، معرب اراک است.

اصفهان

البرز

البرز دگرگون شده واژه اوستایی هریبزر می‌باشد :هری به معنای خاک و برز به معنای بلند است. بنابرین هریبرز به معنای سرزمین مرتفع و بلند است.

ایلام

به معنی سرزمین کوهستانی

سرزمینی که اکنون استان ایلام نام دارد، بنا به اسناد تاریخی فراوان، بخش شمالی از کشور عیلام باستان بوده‌است. این کشور در حدود ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد به وجود آمده و تا سال ۷۱۹ پیش از میلاد به زندگی خود ادامه داده‌است. در این سال، به فرمان آشور بانیپال به خاک و خون کشیده شد و منقرض گردید. از شهرهای این کشور، به اسامی «شوش» پایتخت اصلی، «ماداکتو» یا همان دره شهر استان ایلام و پایتخت تابستانی اهواز، خایدالو، ماساباتیک و کابیانه اشاره شده‌است.

در کتیبه‌های بابلی، عیلام را «آلامتو» یا «آلام» خوانده‌اند که به قولی به معنای کوهستان یا «کشور برآمدن خورشید» است. مدتی پس از فروپاسی عیلام، حوزه فرمان‌روایی آنان به دو منطقه تحت نفوذ پارس‌ها و مادها تقسیم شد. هر چند مناطق مسکونی زاگرس بخشی از امپراتوری مادها به‌شمار می‌آمده، اما درظاهرارتش هخامنشی برای عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به کوه نشینان توانمند آن بوده‌است. تیمور لنگ گورکانی در کتاب منم تیمور جهانگشا اعتراف می‌کند که از مردم این سرزمین در جنگ شکست می‌خورد و ناچار از فتح آن منصرف می‌شود و به یاران خود نیز سفارش می‌کند کاری به این دیار نداشته باشند.. بنا به نوشته تاریخ نویسان یونانی، در زمان سلوکی‌ها، ساکنین زاگرس بیش تر اوقات با اقوام مهاجم و بیگانه در نبرد بوده‌اند. وجود آثار باستانی فراوانی از دوره ساسانی در استان‌های ایلام و لرستان، نشان می‌دهد که این منطقه در آن زمان بسیار آباد و با اهمیت بوده‌است. اسامی شهرهایی مانند «ماسبندان»، «مهرگان کدک»، «دارشهر»، «سیمره»، «اریوخ» و «شیروان» این نظر را تأیید می‌کند. محل دقیق برخی از این شهرها هنوز روشن نشده‌است. در اواخر دوره ساسانی، خاندان فیروزان بر این سرزمین و خوزستان حکومت داشته‌اند که آخرین آن‌ها پس از شکست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده‌است. بعد از تسخیر ایران به وسیله عرب‌های مسلمان، احتمال دارد که این ناحیه جزئی از ایالت کوفه شده و اسامی شهرهای ماسبندان، مهرگان و سیمره معرب شده باشند.

بوشهر

خراسان رضوی

خوزستان

زنجان

سمنان

مردم بومی سمنان، این نام را به صورت سِمَن تلفظ می‌کنند و به اهالی آن سِمَنی می‌گویند. معنای این واژه به درستی مشخص نیست. سمنان در گذشته تنها به شهر سمنان اطلاق می‌شد و این نام از سال ۱۳۴۰ بر روی همهٔ استان گذاشته شد و تا پیش از آن این منطقه «قومس» یا «کومش» نامیده می‌شد.

سیستان و بلوچستان

نام قدیم زاهدان دزآپ بوده و زبان پهلوی است یعنی آبی که به صورت دزدی و پنهانی بوده‌است… ایرانشهر نام قدیمش پهره یا فهرج بوده… شهر سراوان هم از زبان فارسی است… خاش هم فارسی یا پهلوی… نام قدیم چابهار مکران یا مکا از ریشه پهلوی است.

فارس

شیراز: نام شهر شیراز برگرفته از نام قلعه‌ای در اطراف شیراز کنونی در محل قصر ابونصر است. آن گونه که پیدا است در هنگام ساخت شهر نام این قلعه بر شهر شیراز نهاده شده‌است. در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت نوشته‌هایی ایلامی انجامید که بر روی چند تای از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است. همچنین مهرهایی مربوط به پایان روزگار ساسانی و آغاز اسلام، در کاخ ابونصر یافت شده‌است که حاوی نام «شیراز» می‌باشد.

ابن حَوقَل، جغرافی‌دان مسلمان سده چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را همانندیِ این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار جاهای دیگر بدان‌جا برده می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند.

براساس پژوهش تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است.

در افسانه‌ها آمده‌است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را بنیان نهاد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر، نام این دیار، «شهرراز» بوده که به اختصار «شهراز و شیراز» گفته شده‌است.

قزوین

قزوین: در پارسی میانه کاسپین بوده‌است. کاسپی نام مردمی بوده که در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند. قزوین به معنای سرزمین کاسپی‌هاست. (نرجه) که اصل ان کلمه «نرگه» است به معنی «محل خرامیدن اهوان وحشی» است و ریسه اوستایی دارد و هم چنین به معنی نرگاه و نور گاه هم آمده است بر گرفته از کتاب «نرجه میراث تمدن ایران زمین» تألیف کامران محمد حسینی

قم

قم واژه‌ای سکایی بوده به معنای رودخانه که امروزه در زبان‌های کردی و مازندرانی به صورت واژهٔ «چَم» باقی مانده‌است. در دوره‌های بعد از مهاجرت سکاها به کل منطقه اطلاق شده‌است. اصل آن «کُم» و «کومش» بوده که به صورت «قومس» درآمده و ابتدا به قم و سپس به کل منطقه تا سمنان اطلاق شده‌است.

کردستان

از دو بخش کرد+ستان تشکیل شده و به معنای سرزمین کردها است.

کرمان

از دو بخش کر به معنای کوه و مان به عنوان پسوند مکان تشکیل شده و به معنای سرزمین کوهستانی است.

کرمانشاه

کرمانشاه: در زبان کردی به صورت کرماشان تلفظ می‌شود و معرب آن در متون تاریخی به شکل قرمیسین و قرماسان یاد شده‌است، از نظر لغوی از کلمهٔ کرمانج به معنی کوهنشین (یا کشاورز) ریشه گرفته و با کرمانجان همریشه است. واژهٔ کرمانج به قبایل کوچنشین کرد و بعدها به دهقانان بدون زمین گفته شده‌است. کرماشان به معنای «سرزمین کرمانج‌ها» یا در واقع سرزمین کوهنشینان است.

کهگیلویه و بویراحمد

یاسوج (محلی: یاسیچ): یاسیچ که در زبان محلی مردم این منطقه گفته می‌شود به معنای محل پرورش گرد و پهلوان می‌باشد و نام کنونی آن (یاسوج) به معنی محل پرورش گل یاس می‌باشد.

گلستان

گیلان

گیلان از گیل+پسوند ان تشکیل شده و به معنای سرزمین گیل‌ها است. قوم تالش باز ماندگان همان مردم باستانی می‌باشند که در تاریخ، نام آن را کادووس وکادووش می‌یابیم

لرستان

لرستان از لُر+ستان تشکیل شده و به معنای سرزمین لُرها است.

مازندران

به معنای ماز (ماز= زنبور) در آن است. ماز نام درختی است که در مازندران به وفور دیده می‌شده. 

آمل: قدیمی‌ترین شهر استان و همچنین شمال ایران و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای کشور ویکی از چهارده پایتخت ایران قدیم می‌باشد به گونه‌ای که به حکایت کتاب‌های تاریخی، اولین مکانی که آریایی‌ها پس از مهاجرت به ایران در آن سکونت گزیده‌اند در این منطقه بوده‌است؛ در خصوص ریشه این شهر دو روایت عمده موجود است:اولی از ریشه آمارد وهمان اقوام اولیه آریایی‌ها می‌باشد و دومی از داستان عاشقانه‌ای است که به علاقه‌مندی پادشاه بلخ به دختری به نام آمله می‌باشد که پس از پیوند زناشویی به افتخار وی شهری به همین نام در این منطقه بنیان نهاد.

مرکزی

هرمزگان

هورمزدگان از ریشه اهورامزدا است و به چم (معنی) سرزمینی که متعلق به اهورامزدا است مرکز استان هرمزگان یعنی بندرعباس به افتخار شاه عباس پس از آزاد سازی این شهر از دست پرتغالی‌ها گذاشته شده نام قبلی این شهر گامبرون بوده که به زبان پرتغالی یعنی جای که خرچنگ زیاد است و حتی در دوره عیلامی و هخامنشی به آن دفیانوس گفته می‌شده که از قدیم مرکز و شاهراهای اقتصادی ایرانه بوده

همدان

همدان از واژهٔ مادی هگمتانه به معنی محل گردهمایی گرفته شده‌است. هگمتانه به صورت هَنگمَتَنَ و اَنجمَتَنَ درآمده و در فارسی امروز به صورت دو کلمهٔ هَنگامه (ازدحام، غوغا) و انجمن (گردهمایی) درآمده‌است. در زبان کردی امروز این واژهٔ مادی به دو صورت ئه‌نگه‌مه (در کردی جنوبی به معنای ازدحام و غوغا) و ئه‌نجمه‌ن (به معنای انجمن و شورا) باقی مانده‌است.

یزد

لقب‌ها

• ایلام:عروس زاگروس
• شوط:شهر بن‌بست
• مسجدسلیمان: شهر اولین‌ها، به سبب وجود اولین چاه خاورمیانه، اولین باشگاه‌های ورزشی و سایر موارد عصر جدید
• شوشتر: پایتخت سازه های آبی ایران،
• شیراز: پایتخت ادب و فرهنگ ایران، مدینه الشعرا
• بابل: پایتخت بهارنارنج ایران
• قائم‌شهر: قطب ورزش ایران
• تبریز: شهر اولین ها، شهر بدون گدا، دروازه ایران و اروپا
• یاسوج: پایتخت طبیعت ایران
• اصفهان: شهر شهیدان، نصف جهان، شهر گنبدهای فیروزه ای، پایتخت سنگ، پایتخت صنایع دستی جهان
• کرج: ایران کوچک
• لالجین: پایتخت سفال و سرامیک ایران
• مشهدپایتخت معنوی ایران
• نیشابور: ابرشهر، دمشق کوچک، پایدارترین شهر ایران، شهر فیروزه
• سبزوار: دارالشیعه، دیار سربداران، پایتخت نثر فارسی، پایتخت اولین حکومت شیعه اثنی عشری در ایران، مهد هندبال ایران، شهر دیرینه‌های پایدار و دانشوران بیدار
• جغتای: باغشهر زندگی
• بردسکن: شهر سرافرازان، شهر میوه های بهشتی
• کاشمر: شهر زیارت و سیاحت، پایتخت کشمش ایران
• داورزن: میقات الرضا، دیار شریعتی معلم شهید انقلاب
• جوین: خطه مشاهیر
• خلیل آباد: دیار تاکستانهای سرسبز
• خوشاب: شهر دستکندهای کهن
• بجستان: شهر انار
• همدان: پایتخت تاریخ و تمدن ایران سرزمین آب و لنج‌ها، سرزمین ماهیان و شهر همزیستی انسان و دریا
• تویسرکان: بهشت غرب ایران، شهر گردو
• بروجرد: شهر فرزانگان، دارالسرور، پاریس کوچک ایران
• میمه: شهر می ناب و انگور
• کاشان: دارالمومنین، شهر گل و گلاب
• گرگان: شهرطلای سفید
• ورزنه: شهر فرشته‌ها، شهر کبوتران سفید
• لواسان: بورلی هیلز ایران، سوئیس ایران
• یزد: دارالعباد، دارالاسلام، شهر بادگیرها، شهر دوچرخه‌ها، شهر قنات و قنوت و قناعت
• دزفول: موزه آجری ایران
• هرمز: جزیره رنگین کمان
• محلات: هلند ایران
• فریدون‌شهر: سوئیس ایران
• مراغه: پایتخت نجوم ایران
• نجف‌اباد: شهر شهادت
• لرستان: سرزمین گیسوان آبی، آبشارها
• گرمسار: جزیره اقوام، شهر خورشید تابان
• کلیبر: سرزمین صخره‌ها
• قشم: سرزمین عجایب هفتگانه
• دلیجان: شهر ایزوگام
• کیش: مروارید خلیج فارس، نگین خلیج فارس
• کوهرنگ: شهر برف و بوران
• قزوین: پایتخت خوشنویسی ایران
• فیروزه: استانبول کوچک
• جیرفت: هندوستان کوچک
• اردستان: یونان کوچک، نگین کویر ایران، شهر گفتگو و لبخند
• آبادان: برزیل ایران
• بلداجی: شهر گز
• رشت: شهر باران
• لاهیجان: عروس گیلان
• انزلی: شهر فوتبال، ماهی
• فومن: شهر مجسمه‌ها
• هشت‌پر: شهر گیلاس، کیوی
• پارس ‌آباد: مهد کشاورزی
• شهرکرد: بام ایران
• بندرعباس: پایتخت حمل و نقل
• کرمان: دیار کریمان، بهشت معادن
• اراک: پایتخت صنعتی ایران
• خمینی‌شهر: حسینیه ایران
• رامسر: عروس شهرهای ایران / مورد اختلاف: این لقب به بوکان نیز داده شده‌است
• اردبیل: دار الارشاد
• ابرکوه:ایران کوچک(به دلیل وجود اکثراقوام ایرانی در این شهر)

معناهای اشتباه

• الشَّیراز: یک اسم در زبانِ عربی کهن است و معنای آن «سر شیر (خوراکی)» است. این معنا پیوندی به معنای شهر شیراز ندارد.
• اراک: در زبانِ عربی یک فعلِ است و معنای آن «تو را می‌بینم» است. این معنا پیوندی به معنای شهر اراک ندارد.
• بیرجند: اگر بئر جند گفته شود در زبانِ عربی یک ترکیبِ دو واژهٔ «بئر» و «جُند» است و مفهومی خاص نداردو پیوندی به معنای شهر بیرجند ندارد.
• قُم: در زبانِ عربی یک فعلِ امری است و معنای آن «برخیز، بلند شو» است. این معنا پیوندی به معنای شهر قم ندارد.
• کرمانشاه: به معنای شاهِ کرمان نیست. این واژه به اشتباه به لقبِ بهرام چهارم که حاکم کرمان بوده‌است ربط داده می‌شود، اما ربطی به آن ندارد.
• نَیسافور: یک اسم در زبانِ عربی کهن است و معنای آن «سایه انداز، سایه بان» است. این معنا پیوندی به معنای شهر نیشابور ندارد.
• شَوْط: به یک دور گردیدن گرد کعبه یا رفتن از صفا به مروه و بالعکس اطلاق می‌شود؛ شوط در لغت به معنای یک بار حرکت از مبدئی به مقصدی است. این معنا هیچ پیوندی به شهر شوط ندارد.

جولکی

جوبی پرآب دارای بیشه ای سبز برای پرندگان و انسان‌ها جو (ژوی) همان جوی آب است و لک پسوندی به معادل یک هزار بوده و جولک جایی که برای استفاده از آب ژوی باید یک هزار از واحد پول مردم آن منطقه پرداخت کرد! پسوند لک بیشتر در مبادلات مالی استفاده می‌شده! در بعضی روایات به خزانه دارها لک اشاره می‌شده‌است می‌شود گفت لک‌ها مأمور امور دارایی و خزانه داری بوده‌اند!

منابع

1. ↑ محمد مهریار، فرهنگ جامع نام‌ها و آبادی‌های کهن اصفهان، ص۳۹۶ ،۳۹۷، ۳۹۸.
2. ↑ http://www.javanpress.ir/آقاي-استاندار-؛-پيرانشهر-را-به-منطقه-آز/
3. ↑ ویکی سمنان: وجه تسمیۀ «سمنان»؛ بازدید در ۲ آبان ۱۳۹۶.
4. ذیل نام هر شهر در لغت‌نامهٔ دهخدا 

شهرهای ایران بر پایه استان 

1396/06/23         

برگرفته از سایت ویکی پدیا

=======================================

اسامی باستانی روزهای هفته در ایران