کاربرد واژه «یک» در زبان سمنانی:

1= یک: یَک yak، گاهی هم: یَگ yag

2= یک: ای i به عنوان واحد شمارش هر چیز ،

3= یک عدد: اییَه iya  یکی

1= یک: یَک yak:

1: سر دسته اعداد. 2: یکی از واژه‌­های ترکیبی است که وقتی با واژه دیگری ترکیب می‌­شود علاوه بر آن­که معنی «یک» را در خود دارد، گاهی معنای متفاوتی هم از آن ترکیب حاصل می‌­شود. ضمناً گاهی «یَگ yág» و گاهی هم «یَک yák» گفته می‌شود. مانند:

یک بند: یَگ بُند yag bond پشتِ سرِ هم یا: یَگ­ریز yagriz پیوسته، مدام. مثلاً: یگ بُند مایِه هادِه (یک بند، یک ریز می‌گوید بده).

یک به یک: یَک بَِه یَک yak bε yak یا: اییَه اییَه iya iya یکی پس از دیگری، یکی یکی. یا: ایکَّه ایکَّه ikka ikka ، یکی یکی، یکی پس از دیگری.

یک به دو کردن: یَکَّه بَِه دو کَِردیُن yakk bε do kεrdyon دعوای لفظی کردن.

یک ­دست: یَکّه ­دَست yakka dast:

1: ویژگی آن که دارای یک دست است، مرد یکدست. 2 : یَک­دَست yakdast مجازاً، یک­نواخت، هم­آهنگ.

یک­دستی: یَکَّه‌دَستی yakka dasti  

1 : به تنهایی، بدون کمک دیگری. مثلاً: به تنهائی انجام داده است: یَکَّه‌دَستی اَِنجام بَِدِچِش yákka dasti εnjâm bεdečeš  

2 : سبک برداشتن، سبک انگاشتن. مجازاً به معنیِ کم‌اهمیت شمردن، بها ندادن به کسی.

دست‌کم گرفتن. مثلاً: مرا دست‌کم گرفتی: مو یَکَّه‌دَستی جاوِیچَه mo yákka dasti jâveyča  یک‌دستی بلند کردن: یَکَّه دَستی جاوِتّیُن yakkadasti jâvettyon چیزی را با یک دست بلند کردن.

یک­دل شدن: یَک­دَِل بَِبّیُن yak dεl bεbbyon  مجازاً، با صمیمیت رفتار کردن و سازگاری نمودن.

یک­راست: یَگ­راست yagrâst  به‌طور مستقیم، مستقیماً. یَگ راست بَشَه، یعنی مستقیماً برو .

یکسان: یَکسُن yakson   

یکسان کردن: یَکسُن کَِردیُن yakson kεrdyon   

یک­سره: یَک­سَرَه yaksara   

یک سره کردن: یَک­سَرَه کَِردیُن yaksara kεrdyon فیصله دادن.

یکشنبه: یَکشُمبَه yakšomba   

یکه‌­بزن: یَکَّه‌­بَِزَن yákka-bεzan مجازاً، آن که به تنهایی با حریفان به زد و خورد می­‌پردازد.

یکه­‌تاز: یَکَّه‌­تاز zâyákka-t مجازاً، آن که در عملی جلوتر از دیگران و پیش­تاز است.

یکه‌­تازی کردن: یَکَّه‌­تازی هاکَِردیُن yákka-tâzí hâkεrdyon پیشاپیش دیگران بودن.

یکه‌­خوردن: یَکَّه ­بُخوردیُن yákka-boxordyon مجازاً، بر اثر تعجب شدید یا ترس یا عمل‌ غافلگیرکننده، تکان خوردن.

یکه‌­شناس: یَکَّه ­شَِناس yákka-šεnâs ویژگیِ کودک یا حیوانی که فقط با یک نفر اُنس گرفته است.

یکی­‌یک دانه: یَکَّه­ یَگُنَه yákka yagona ویژگی تک پسر یا تک دختر، و به مجاز، نازپرورده، لوس و ننر.

=============== 

  کاربرد واژه «یک» در زبان سمنانی (بحث اعداد و شمارش):

2 = یک: ای i  به عنوان واحد شمارش هر چیز.  

یک‌­اندازه: ای‌­اَِندازَه i εndâza  یک­سان، برابر.

یک‌بار: ای دَفَه i dafa  یا: اییَِه رِی iyε rey  یک مرتبه.

یک­باره: ای‌­بارَِکی íbârεki  به کلی، کُلاً، کاملاً.

یک‌بند: ای‌بُند ibon مثلاً، یک بند حرف می‌زند: ای­‌بُند هَِکاتی ماکَِرِه ibod hεkâti mâkεre

یا: یَگ­ریز yagriz پیوسته، مدام.

یک بام و دو هوا: ای بُوْن و دو هَِوا i bown-o do hεvâ  مجازاً، هنگامی گفته می­‌شود که در اوضاع و احوال یک­سان، نتیجه داوری یا عمل، متفاوت باشد.

یک­‌بخته: ای­‌بَختا íbaxtâ ویژگی زنی که یک بار ازدواج کرده و همسرش نمرده است و یا ویژگی زنی که هوو ندارد.

یک­پارچه: ای‌­پارچَه ípârča :

1: یک دست، هماهنگ. 2: بدون درز، بدون شکاف. 3: سر تا پا، کلاً.

یک پلک برهم زدن: ای پَِلک هُم کووْآتّیُن i pεlk hom kuwâttyon مجازاً، زمانی کوتاه، یک لحظه.

یک تُکِ پا: ای تیکی­پِایی í tikipâyi

یک تکه: ای ­تَِکَهi tεka تکّه‌­ای، بخشی، پاره‌ای.

یک‌­تنه: ای‌­تُوْنَه ítowna به تنهایی، یک نفری، تنها.

یک تومان: ای تیمَن i timan    

یک‌­تومنی: ای­‌تیمَِنییَه itimεniya   

یک ­­جا (یک محل): ای ­­گُدَِر i godεr  مانند، یک ­جا بایست: ای­ گُدَِر بَِشتی  i godεr bεšti   

یک­جا: ای­گُلَه ­­جا igola jâ  یا: اییَه لَکَه iya laka یک نقطه، یک محل.

یک­جا کردن: ای­جا کَِردیُن ijâ kεrdyon  روی­‌هم ریختن یا درکنار هم قرار دادن دو یا چند چیز.

یک­جا گذاشتن: ای­جا واشتیُن ijâ vâštyon  در یک جا قرار دادن دو یا چند چیز.

یک‌دستی بلند کردن: ای‌دَستی بُلَِند واکَِردیُن i dasti bolεnd vâkεrdyon

یا: ای‌دَستی جاوِتّیُن i dasti jâvettyon  چیزی را با یک دست بلند کردن.

یک روز: ای رو i ru  یا: اییَِه رو  iyε ru

یک ­روزِ دیگر: اینّییَِه رو inniyε ru  

یک روزه: ای روزَه i ruza    

یک سر و یک بالین شدن: ای سَرَه ای بالین بَِبّیُنi sara i bâlin bεbbyon  ازدواج کردن. همسر شدن. دعایی است در حق پسر و دختری که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند.

یک ­ساعته: ای­ساتَه ísâta یا: ای ­ساعَِتَه ísâ,εta مانند، یک ساعته انجام می­دهم.

یک ساله: ای سالَه ísâla

یک­سره: ای­سَرَه ísara:

1: ویژگی آن که دارای یک سر است مانند، کلنگ یک سره: ای­سَرَه کُلُنگ ísara kolong کلنگی که دارای یک سر یا یک دَم است. 2: فیصله دادن.

یک­سره کردن: ای­سَرَه کَِردیُن ísara kεrdyon مجازاً، فیصله دادن، به سرانجام رساندن.

یک ­شبه: ای ­شُوْوَه i šowva 

یک ­طبقه: ای ­اُشکووَه i oškuwa    

یک کم (برای جامدات): ای کَمی i kami  یا: ای پُکi pok  یا: ای پَِندیک i pεndik  یا: ای پَِرجَِنَه i pεrjεna  یا: ناکُم nâkom یا: بیلیکّی bilikki

به قول مرحوم محمدباقر نیّری:

کم را به پنج گونه تلفظ همی کنند           ناکُم، بیلیکّی، پُک و پَِندیک و پَِرجَِنَه

یک کم (برای مایعات): اییَه اَسرا iya asrâ  یا: اییَه اَریشکَه iya ariška

=============== 

  کاربرد واژه «یک» در زبان سمنانی (یکی):

3 = یک عدد: اییَه iya یکی

یک به یک: اییَه بَِه اییَه iya bε iya  یا: یَک بَِه یَک yak bε yak  

یک تارِ مو: اییَه مییَه خالَه iya miya xâla  

یک حبّه: اییَه حَبّا íya habbâ مانند، یک حبّه انگور: اییَه اَِنگیرَه حَبّا iya εngira habbâ  یا: یک حبّه قند: اییَه قَندَه تولا íya qanda tulâ  یا: اییَه تولا íya tulâ qand   

 یک­ دانه: اییَه دُوْنا iya downâ یک دانه.

یک سال: اییَه سالَه iya sâla

یک شب: اییَِه شُوْ iyε šow  

یک ­شبِ دیگر: اینّییَِه شُوْ inniyε šow   

یک­ عمر: اییَه ­عُمری íya ,omri  مجازاً، مدت طولانی.

یک ­عمر به تو گفتم: اییَه ­عُمری تَه ­رَه باتَن íya ,omri ta ra bâtan  

===============