هشتی قسمت بیرون خانه که به شکل‌های مختلف ساخته می‌شده، فضای سرپوشیده با سقفی گنبدی شکل، متصل به کوچه و حیاط خانه، فضایی بعد از فضای ورودی که اغلب بلافاصله پس از درگاهِ ورودی از کوچه  قرار می‌گیرد.
   مهم‌ترین کارکرد هشتی، تقسیم مسیر ورودی به دو یا چند جهت و حفظ قسمتی از حریم خانه‌است. هشتی یا کریاس، به آستانه و ورودی هر ساختمان و فضایی گفته می‌شود (دهخدا). در حقیقت هشتی، قسمت بیرون خانه‌های قدیمی بود که به شکل‌های مختلفی مانند چهارضلعی مربع یا مستطیل، هشت ضلعی و … ساخته می‌شد و در مجموع فضای سرپوشیده‌ای بود که ورودیِ مشترکِ حداقل دو یا چند خانه را به وجود می‌آورد.

   هشتی که بلافاصله پس از درگاه خانه بوده در حکم نوعی حیاطچهٔ بیرونی برای خانه عمل می‌کرد. به عبارت دیگر اگر کسی می‌خواست وارد و با اهل خانه‌ای ارتباط برقرار کند، خبری بدهد یا چیزی بگیرد، اما از درگاه آن خانه داخل نشده و وارد حریم خصوصی آن‌ها نشود، در هشتی منتظر می‌ماند و کار و صحبتش را به انجام می‌رساند، در عین حال هم گفته نمی‌شد که در کوچه و دم در ایستاده‌است. غریبه‌ها و اهل محل اگر رد می‌شدند، متوجه نمی‌شدند که در مقابل درِ فلان منزل چه کسانی ایستاده‌اند و چه می‌گویند و چه می‌شنوند.

   معمولاً در هشتی، سکوهایی در دل دیوار یا بیرون زده از آن ساخته بودند. تا در صورتی که گفتگوها طولانی می‌شد، اسباب خستگی مراجعین نشود و حتی گاهی در همین هشتی بود که از مهمان پذیرایی هم می‌شد! ممکن بود که هنرمند یا اهل کسب و پیشه‌ای در خانه خود کار کند، لذا اگر خانه‌اش آنقدر وسیع نبود که برای پذیرفتن مراجعانش، اندرونی و بیرونی مجزا و جدا از هم داشته باشد، از فضای هشتی بسیار استفاده و بهره می‌برد.

   نقش هشتی در تعریف کردن رابطه همسایگی و تقویت آن بسیار مهم بوده‌است. اگر هشتی بین چند خانه مشترک بود (که معمولاً هم چنین بود) اهالی آن خانه‌ها که یا با هم فامیل بودند یا به هم بسیار نزدیک، از فضای هشتی برای دور هم‌نشینی و گپ و گفتگو و بازی و مشق نوشتن و … استفاده می‌کردند. در حقیقت آن‌ها که هشتی مشترک داشتند، خانواده واحدی بودند که بخاطر حفظ روابط محرم و نامحرم و رعایت حریم عمومی و خصوصی خانه‌های خود، در خانه‌های جدا از هم زندگی می‌کردند.

   برخی هشتی‌ها ساده بودند و برخی پر نقش و نگار و دارای تزیینات معماری و گچبری و ….

همچنین در برخی هشتی‌ها، روزنی در سقف، نور را به داخل آورده، داخل آن را روشن می‌کرد و و فضای هشتی را زیبایی و خیال‌انگیز می‌کرد. در اینجا بود که اگر هشتی تزییناتی داشت، واقعاً چشمگیر و چشم‌نواز می‌شد. یک فضای هشت ضلعی که بالای خود سقف گنبدی داشت و روزنی در آن بود که نوری را درون هشتی می‌چرخاند. از صبح که آن نور می‌افتاد داخل، بر روی در و دیوار هشتی تاب می‌خورد، تا غروب که دیگر هوا تاریک شده بود و نوری هم نبود که بتابد. آنوقت دیگر همسایه‌ها با چراغ موشی یا فانوسی درون آن را روشن می‌کردند، البته تا زمانی که قرار بود که چهره‌ای، چهره دیگری را ببیند.

   بعضی از هشتی­ها، با یک دالان کوتاه یا بلند، به کوچه متصل می‌شد و این دالان تعیین‌کننده قلمرو هشتی بود. یعنی کسی که به دالان وارد می‌شد، با اهالی خانه‌های هشتی کار داشت، در غیر اینصورت فضول، غریبه یا دزد شناخته می‌شد.

   در مجموع می‌توان گفت که مهم‌ترین کارکرد هشتی، تقسیم مسیر ورودی به دو یا چند خانه و در عین حال حفظ قسمتی از حریم خانه بوده‌است. به هشتی، آرام گاه، طاق، ایوان، رواق و آسمانه هم گفته‌اند.

   اغلب خانه ثروتمندان، اربابان و تجّار دارای هشتی بود، درداخل هشتی، یک در به اندرونی و درِ دیگر به بیرونی باز می شد. افراد خانواده در اندرونی زندگی می کردند و خانه بیرونی مختصِ پذیرائی از مهمانان ارباب یا تاجر بود. از داخل یکی ار اتاق‌هایِ خانه بیرونی با دری به حیاطِ اندرونی راه داشت که صاحبخانه از آن در رفت و آمد می‌کرد.

هشتی ایرانی را به ورودی خانه‌های امروزی بیاورید

فضاهای ایرانی: اگر تا به حال گذرتان به خانه های قدیمی ایرانی افتاده باشد حتما می دانید که وقتی از در ورودی آنها داخل می شوید اولین جایی که تجربه می کنید فضایی بسته است که باید آن را پشت سر بگذارید و بعد به حیاط خانه برسید. به این بخش از خانه های ایرانی “هشتی” می گویند. فضایی برای مهمانان غریبه که به داخل خانه راه داده نمی شدند اما به خانه دعوت شده بودند. هشتی فضای ورودی خانه ایرانی است که ویژگی های منحصر به فردی دارد. قصد دارم در این مطلب به شما پیشنهاد دهم تا این ویژگی ها را بشناسید و به شکلی مدرن در طراحی فضای ورودی خانه های امروزی به کار بگیرید. برای اینکه خانه ای مدرن اما ایرانی داشته باشید با چیدانه همراه شوید.

(برگرفته از سایت چیدانه)

به هشتی، کریاس، آرام گاه، طاق، ایوان، رواق و آسمانه هم گفته اند. هشتی خانه های ایرانی فضایی سر پوشیده بود که از یک جهت به وسیله ورودی به کوچه و از جهت دیگر به کمک راهرو ها و دهلیز به حیاط خانه متصل می شد. یکی از مهمترین کاربرد های هشتی خانه های ایرانی این بود که مسیر ورودی را به دو یا چند جهت تقسیم کرده و گاهی به فضای داخلی چند خانه متصل می کرد و در عین حال حریم خصوصی خانه ها را حفظ می نمود.
فکر نمی کنید که این ویژگی‌ها چیزی شبیه به فضای لابی ساختمان‌های بزرگ مسکونی امروزی است؟! کارکردی مشابه که می تواند در فضای لابی‌ها رنگ و بویی امروزی به خود بگیرد.

لغت نامه دهخدا هشتی را اینگونه معنی می‌کند: هشتی یا کریاس، به آستانه و ورودی هر ساختمان و فضایی گفته می‌شود. در حقیقت هشتی، قسمت بیرون خانه‌های قدیمی بود که به شکل‌های مختلفی مانند چهارضلعی مربع یا مستطیل، هشت ضلعی و … ساخته می‌شد و در مجموع فضای سرپوشیده‌ای بود که ورودی مشترک چند خانه را بوجود می‌آورد.

همانطور که می‌بینید این بخش از خانه به شکل‌های مختلف ساخته می‌شده است و مهم‌تر از ظاهر فیزیکی آن کاربرد آن بود. بنابراین فکر نکنید که برای اینکه چنین ورودی داشته باشید حتما نیاز است که ظاهر هشتی‌های قدیمی را به فضای خانه‌های امروزی‌تان بیاورید. مهم نیست که هندسه کلی این فضا قرار است چگونه ظاهری به خود بگیرد و حتی تزئینات آن چگونه طراحی و اجرا خواهد شد. فقط کافی است که آن را مهیای انجام فعالیت‌هایی بکنید که در هشتی انجام می شده و هر خانواده ایرانی رعایت کردن آن را برای حفظ حریم خصوصی خود دوست دارند.

هشتی که بلافاصله پس از درگاه ورودی خانه قرار می‌گرفته در نقش حیاط کوچکی عمل می‌کرد تا اگر کسی می خواست با اهالی خانه ارتباط برقرار کند، خبری بدهد یا چیزی بگیرد وارد این فضا شود. نکته مهم در اینجا است که در عین حال که این شخص مهمان خانه بود ولی وارد فضای داخلی خانه نشده و حریم خصوصی ساکنانش را از نزدیک ندیده بود. 

کسی که به هشتی وارد می شد، با اهالی خانه های هشتی کار داشت، در غیر اینصورت فضول، غریبه یا دزد شناخته می‌شد. این مهمان در هشتی منتظر می‌ماند و کار و صحبتش را انجام می‌داد و در عین حال هم گفته نمی‌شد که در کوچه و دم در ایستاده است و از او پذیرایی خوبی نشده است. اگر مدت زمان گفتگوی میهمان و میزبان این خانه طول می‌کشید، آنها می‌توانستند بر روی سکوهایی که در دل دیوارها قرار داشتند بنشینند و رفع خستگی کنند و حتی در همین مکان از آنها پذیرایی نیز می‌شد. غریبه‌ها و اهل محل اگر رد می شدند، متوجه نمی‌شدند که در مقابل درب منزل چه کسانی ایستاده‌اند و چه گویند و چه می‌شنوند.

بر این اساس پیشنهاد ما برای شما این است که اگر در ساختمان های بزرگی زندگی می‌کنید فضای لابی را جدی بگیرید و با تهیه مبلمانی مدرن فضایی مناسب را مهیا کنید تا بتوانید در چنین شرایطی از مهمانان اینچنینی به خوبی پذیرایی کنید.

این کار در مقیاس کوچکتر می تواند در ورودی اصلی واحد شما انجام شود. اگر ورودی واحد شما به شکلی طراحی شده که در هنگام ورود در آن فضا امکان دید به فضای خصوصی خانه نیست بدانید که خانه خوبی را انتخاب کرده‌اید. در غیر این صورت به شما پیشنهاد می‌کنم به کمک ابزار و وسایلی که در دسترس دارید فضایی نیمه محصور را به وجود بیاوردید. استفاده از یک نیمکت کوچک در این بخش خانه نیز می توان حکم سکوهای هشتی خانه‌های ایرانی را داشته باشد. البته می توانید در هنگام خروج برای راحت تر پوشیدن کفش‌هایتان نیز بر روی آن بنشینید.

هشتی‌ها نه تنها برای مهمانان کاربرد داشتن بلکه فضایی برای گردهم آیی ساکنان خانه‌هایی بودند که به وسیله این هشتی به یکدیگر متصل می شدند. اهالی آن خانه‌ها که با هم فامیل بودند و یا رابطه بسیار نزدیکی با هم داشتند برای دور هم نشینی‌ها، گپ زدن‌ها و یا به بهانه های مختلف در این فضا حضور پیدا می کردند. به این روش بود که هشتی نقش مهمی در برقراری و تعریف رابطه همسایگان ایفا می کرد. این خانواده‌ها تنها به دلیل حفظ حریم خصوصی در خانه‌های جدا از هم زندگی می‌کردند.
لابی‌های نیز می‌توانند با طراحی مناسب فضای گردهمایی، محیطی را برای همسایگان فراهم کنند تا بتوانند در تعامل و ارتباط با یکدیگر باشند. جلسه‌های عمومی همسایگان با هر موضوعی می تواند در این بخش از ساختمان برگزار شود.

بعضی از هشتی ها ساده بودند و فاقد هر گونه تزئینات! برخی دیگر پر نقش و نگار و دارای تزیینات معماری و گچبری و … . همچنین در بعضی از آنها، روزنی در سقف نور را به داخل فضا می آورد و داخل آن را روشن می کرد. استفاده از این جزئیات هنرمندانه فضای هشتی را زیبا و خیال انگیز می‌کرد.

مهم نیست که فضای ورودی و لابی محل سکونت شما سقف گنبدی شکل و نورگیر های سقفی ندارد، تنها کافی است که با دقت و ظرافت تزئینات را وارد فضا کنید و بکوشید که این بخش از خانه از نور کافی برخوردار باشد.

    نویسنده: لاله داورپناه/تحریریه چیدانه